Mặc dù hiện nay nhà vườn Huế đã ít nhiều mai một, thì vẫn còn những ngôi nhà vườn giữ nguyên vẹn được đường nét kiến trúc, cốt cách tinh thần. Một trong số đó là nhà vườn An Hiên.

Lịch sử lâu đời của một ngôi nhà

Nhà vườn An Hiên nằm ở bờ bắc sông Hương, phía tây kinh thành, thuộc vùng đất Kim Long, nơi xưa kia là thủ phủ của các chúa Nguyễn (nay là địa chỉ số 58 đường Nguyễn Phúc Nguyên, phường Hương Long, TP Huế), và cách không xa ngôi chùa Thiên Mụ nổi tiếng.

Vùng đất Kim Long có một lịch sử lâu đời và là tiền đề cho sự ra đời của nhiều ngôi nhà vườn tạo nên một hệ thống nhà vườn đặc sắc. Từ giữa thế kỷ 17, chúa Nguyễn Phúc Lan đã chọn nơi này làm thủ phủ xứ Đàng Trong, và vùng đất này trở nên phồn thịnh. Bên cạnh những hoàng cung lộng lẫy là dinh cơ, phủ đệ của những ông hoàng bà chúa và giới thượng lưu.

Tới thời nhà Nguyễn (1802-1945), vua Gia Long đã xây kinh thành mới ở khu vực làng Phú Xuân kế đó không xa. Với việc xây dựng một trung tâm mới, cùng với việc phát triển cấu trúc đô thị phong kiến, khu vực Kim Long không vì thế mà kém vị thế, lại càng trở nên phù hợp để xây dựng những cơ ngơi riêng của hoàng tộc và quan lại triều đình. Khu vực này rộng rãi, thoáng đãng, có giá trị lịch sử và cảnh quan đẹp, giao thông thuận tiện và cách trung tâm đô thị – kinh thành một cự ly thích hợp. Bởi lẽ đó, Kim Long thu hút càng nhiều những thế gia vọng tộc. Nhà vườn An Hiên cũng như nhiều nhà vườn khác ở nơi đây được ra đời trong bối cảnh ấy.

Cổng vào với kiến trúc cổ kính, ẩn dưới cây xanh, có những hoa văn và câu đối khảm bằng sành sứ. Trên cổng là 2 chữ Hán “An Hiên”.

Lối vào nhà đi dưới vòm hai hàng cây mơ.

Từ lối vào nhìn ra, phía ngoài cổng là dòng sông Hương

Nhà vườn An Hiên có lịch sử khá lâu đời, và qua tay nhiều chủ nhân. Theo tài liệu của gia đình, thì trước năm 1895, gia chủ sớm nhất là một công chúa con vua Dục Đức (khi đó dinh cơ này là phủ công chúa). Sau đó vì những hoàn cảnh riêng của mỗi chủ nhân lẫn bối cảnh lịch sử chung, ngôi nhà đã qua tay rất nhiều người, đều là hoàng thân, quan lại và giới thượng lưu ở Huế. Người chủ nhân gắn bó lâu nhất với nhà vườn An Hiên là bà Đào Thị Xuân Yến, là vợ ông Tuần Vũ Nguyễn Đình Chi (bấy giờ ông đang giữ chức Tuần phủ Hà Tĩnh), nên còn gọi là bà Tuần Chi. Chính bà là chủ nhân lâu nhất, gìn giữ toàn vẹn nhất và đã nâng cao giá trị của khu nhà vườn An Hiên, từ khi ông bà mua ngôi nhà vào năm 1936, cho tới khi bà qua đời vào năm 1997.

Tấm bình phong trước nhà có hoa văn hình chữ “Thọ”

Bà Đào Thị Xuân Yến được biết đến là một phụ nữ tiêu biểu xứ của Huế, là một trí thức, nhà yêu nước, hoạt động cách mạng, tham gia và giữ nhiều trọng trách trong các hoạt động chính trị xã hội, từng là đại biểu Quốc hội… Nhà vườn An Hiên gắn liền với tên tuổi và sự nghiệp của người nữ chủ nhân này. Sinh thời, ông bà Nguyễn Đình Chi là những người có học thức, uy tín trong xã hội. An Hiên là tư gia và cũng là nơi lui tới của nhiều nhân sỹ trí thức, tao nhân mặc khách. Mặc nhiên, An Hiên chứa đựng cả những giá trị văn hóa tinh thần, cốt cách sống của những con người đáng trọng.

Một kiến trúc nhà vườn mẫu mực

Nhà vườn An Hiên được thiết trí mẫu mực của kiến trúc nhà vườn xứ Huế, chịu ảnh hưởng bởi thuật phong thủy. Kiến trúc và thiên nhiên hòa quyện vào nhau. Quần thể công trình rộng tới gần 5000m2 quay hướng chính về phía sông Hương. Chủ thể là một ngôi nhà rường nằm ở trung tâm khu vườn. Ngôi nhà rộng 135m2, có kiến trúc mẫu mực của kiến trúc truyền thống nói chung và thể loại nhà rường Huế nói riêng. Toàn bộ hệ khung kết cấu nhà được làm bằng gỗ, liên kết mộng hoàn toàn. Có tất cả 48 cột, cùng hệ thống vì kèo được làm bằng gỗ mít; đòn tay gỗ kiền kiền; ván ngăn trong nhà gỗ lim. Các cột được gối trên những bệ đá hình vuông. Hệ thống vì kèo được chạm trổ hoa văn tinh xảo. Mái lợp ngói liệt nhiều lớp, bờ nóc hai bên đắp rồng chầu, ở giữa đỉnh mái có hình hoa sen…

Kiến trúc chính là ngôi nhà rường 3 gian 2 chái, với hồ nước lớn xây bằng gạch ở phía trước là yếu tố minh đường trong phong thủy.

Ngôi nhà rường, nhìn từ vườn sau.

Chi tiết hoa văn trang trí trên bờ mái.

Hiên nhà với những hàng cột gỗ kê trên chân tảng hình vuông.

Hoa văn chạm trổ tinh tế ở kèo hiên.

Không gian nội thất của ngôi nhà được phân chia rõ ràng theo chức năng sử dụng. Gian giữa là gian thờ, với nguyên tắc bài trí: “tiền Phật hậu linh” (thờ Phật phía trước, thờ tổ tiên phía sau), hai gian hai bên là nơi tiếp khách theo nguyên tắc “tả nam hữu nữ” (nam bên trái, nữ bên phải), hai chái nhà cũng tương tự, là nơi ở và sinh hoạt của nam (bên trái) và nữ (bên phải), theo quan niệm xưa thời phong kiến. Điều đặc biệt, ngôi nhà có nhiều kỷ vật rất quý của cung đình triều Nguyễn. Đó là bức hoành phi đề 4 chữ “Văn Võ Trung Hiếu” do vua Bảo Đại ban cho gia đình năm 1937, hiện đang treo ở gian giữa, và nhiều bài thơ của Vua Thành Thái, hiện cũng được treo ở nơi tiếp khách trong nhà.

Nội thất gian giữa nhà rường, đây là gian thờ phụng.

Bộ khung với kết cấu gỗ chuẩn mực của thể loại kiến trúc nhà rường. Không gian rất lớn về cả chiều rộng và chiều sâu.

Bức hoành phi đề 4 chữ “Văn Võ Trung Hiếu” do vua Bảo Đại ban năm 1937.

Lòng nhà sâu với 5 hàng cột.

Góc nhìn từ trong nhà ra ngoài sân

Góc ký ức của ngôi nhà.

Phía trước và xung quanh ngôi nhà là sân vườn với rất nhiều loại cây bốn mùa xanh tươi, đơm hoa kết trái. Nhiều loại cây được trồng rất lâu năm, như hàng mơ ở lối vào được trồng từ những năm 1940. Nhiều loại cây ăn quả, nhiều giống cây quý hiếm khắp 3 miền cũng được đưa về đây tụ hội. Có thể kể tới những măng cụt, sầu riêng, thanh long… của miền nam; mơ, hồng, vài thiều… của miền bắc; thanh trà, dâu, vả… của miền trung và Huế.

Có những gốc cây thật đặc biệt, như cây hồng xiêm Tiên Điền do cụ Nghè Mai - chắt nội đại thi hào Nguyễn Du mang từ quê hương Nghi Xuân - Hà Tĩnh tặng Tuần Vũ Nguyễn Đình Chi. Đây là một loài hồng quý, không có hột, rẩt thơm ngon. Hay có thể kể tới 13 gốc măng cụt Giang Châu, một loại quả quý nổi tiếng xứ Huế chuyên được dâng cho vua… Và khắp vườn có rất nhiều các loại hoa thay nhau nở suốt bốn mùa…

Cây hồng do cụ Nghè Mai, chắt nội của đại thi hào Nguyễn Du, từ quê nhà Nghi Xuân-Hà Tĩnh mang tặng Tuần vũ Nguyễn Đình Chi

Cây vả - một loài cây rất đặc trưng của xứ Huế trong vườn An Hiên

Hiện nay, nhà vườn An Hiên vẫn do con cháu ông bà Nguyễn Đình Chi trông nom, thờ phụng. Đây là một địa chỉ văn hóa, là một điểm dừng chân quen thuộc của những du khách tới Huế. Nhà vườn An Hiên tiêu biểu cho những nhà vườn xứ Huế và giá trị văn hóa Huế. Đó cũng là một nét riêng biệt của Huế trong văn hóa kiến trúc đô thị ở Việt Nam.

Tag: Huế nhà vườn An Hiên lịch sử kiến trúc Nguyễn Đình Chi Đào Thị Xuân Yến trí thức thượng lưu nhà rường