Thư viện - Biểu tượng văn hóa toàn cầu

Trên thế giới, thư viện công cộng không chỉ là nơi lưu giữ sách mà còn là trái tim văn hóa của cộng đồng. Tại Alexandria (Ai Cập), Bibliotheca Alexandrina – công trình tái hiện tinh thần thư viện huyền thoại thời cổ đại, là trung tâm tri thức với hàng triệu cuốn sách, đồng thời tổ chức triển lãm, hội thảo và biểu diễn nghệ thuật.

Thư viện Bibliotheca Alexandrina - Ảnh minh họa: Internet

Ở Singapore, Thư viện Quốc gia nổi bật với thiết kế kính trong suốt, mở ra tầm nhìn xanh mát của đô thị. Người dân đến đây đọc sách, học nhóm, làm việc; trẻ em tung tăng trong khu đọc truyện; du khách say mê chụp ảnh kiến trúc độc đáo. Những thư viện này không chỉ là “kho sách” mà là “phòng khách” của thành phố - nơi mọi người, từ trẻ nhỏ đến người già, từ học giả đến người lao động, tìm thấy tri thức, sự tĩnh lặng và cảm hứng sống.

Những không gian ấy sống động cùng nhịp thở cộng đồng. Chúng xuất hiện trong câu chuyện đời thường, ký ức cá nhân, và cả những dòng quảng bá du lịch. Thư viện công cộng, vì thế, không chỉ là thiết chế văn hóa mà còn là biểu tượng của sự kết nối và khát vọng học hỏi.

Thư viện công cộng Việt Nam: Lặng lẽ giữa dòng đời

Tại Việt Nam, Thư viện Quốc gia Việt Nam ở Hà Nội - với hơn một thế kỷ tồn tại - là chứng nhân cho hành trình lưu giữ tri thức dân tộc. Các thư viện lớn khác như Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, Thư viện Đà Nẵng, Cần Thơ, Huế… cũng âm thầm thực hiện sứ mệnh chia sẻ kiến thức. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng hình ảnh thư viện công cộng trong đời sống người Việt chưa thực sự rực rỡ.

Thư viện Quốc gia - Ảnh minh họa: Internet

Nhiều thư viện khang trang nhưng vắng bóng người đọc. Giới trẻ, thay vì tìm đến thư viện, thường chọn quán cà phê hoặc internet làm nơi tra cứu thông tin. Một số thư viện địa phương vẫn giữ lối vận hành truyền thống: không gian khô khan, giờ mở cửa hạn chế, thiếu các hoạt động thu hút. Thói quen đọc sách của cộng đồng còn khiêm tốn, đặc biệt trong bối cảnh các hình thức giải trí nhanh như mạng xã hội hay video trực tuyến đang chiếm lĩnh thời gian.

Nguyên nhân cốt lõi nằm ở việc nhiều thư viện chưa được thiết kế và vận hành như một không gian sống động. Thiếu sự kết nối với đời sống thường nhật, thư viện dễ trở thành “kho sách” hơn là trung tâm văn hóa sôi nổi. Khi so sánh với những biểu tượng thư viện thế giới, khoảng cách là rõ ràng nhưng đây không phải lý do để chán nản, mà là động lực để mơ về một tương lai khác.

Giấc mơ về thư viện công cộng Việt Nam

Hãy tưởng tượng một thư viện công cộng ở Việt Nam, nằm bên hồ nước lộng gió, với tường kính đón ánh sáng tự nhiên. Bên trong là không gian đọc sách ấm cúng, khu triển lãm nghệ thuật, góc giao lưu văn hóa và một quán cà phê nhỏ để người đọc vừa nhâm nhi hương vị, vừa lật giở từng trang sách. Trẻ em có khu vực riêng với sách tranh và trò chơi khám phá. Người lớn tuổi tìm thấy góc đọc báo, trò chuyện. Sinh viên, người đi làm, nhà nghiên cứu dễ dàng tiếp cận tài liệu phong phú – từ sách in đến cơ sở dữ liệu số. Quan trọng hơn, đó là nơi ai cũng có thể bước vào mà không ngại ngần, như trở về ngôi nhà chung, chỉ cần mang theo sự tò mò.

Thư viện công cộng tại Quảng Nam - Ảnh minh họa: Internet

Nhìn ra thế giới: Thư viện Công cộng New York mở cửa miễn phí, được duy trì bởi ngân sách nhà nước và quỹ tư nhân, trở thành điểm đến của mọi tầng lớp. Ở Singapore, công nghệ giúp người dân mượn và trả sách ở bất kỳ điểm nào trong thành phố. Tại Đan Mạch, thư viện là trung tâm tổ chức workshop, lớp học, hòa nhạc, triển lãm thủ công. Mỗi quốc gia đều biến thư viện thành “công viên văn hóa” - nơi thời gian được đầu tư một cách ý nghĩa, nơi ký ức đẹp được tạo nên, và cảm hứng sống được khơi dậy.

Hành trình hồi sinh thư viện công cộng

Việt Nam, với truyền thống hiếu học và cộng đồng ham tìm hiểu, hoàn toàn có đủ tiềm năng để xây dựng mô hình thư viện công cộng mang dấu ấn riêng. Để hiện thực hóa giấc mơ này, cần những bước đi cụ thể:

• Cải tạo không gian: Biến thư viện thành nơi thân thiện, hiện đại, với thiết kế mở, ánh sáng tự nhiên, và các khu vực đa chức năng như góc đọc sách, phòng học nhóm, không gian sáng tạo.
• Kết nối cộng đồng: Tổ chức sự kiện văn hóa như câu lạc bộ đọc sách, triển lãm, buổi nói chuyện, workshop nghệ thuật để thu hút mọi lứa tuổi.
• Ứng dụng công nghệ: Cho phép mượn sách trực tuyến, truy cập tài liệu số, tích hợp công nghệ thực tế ảo hoặc trí tuệ nhân tạo để nâng cao trải nghiệm học tập.
• Mở cửa rộng rãi: Đảm bảo thư viện miễn phí, giờ mở cửa linh hoạt, và dễ tiếp cận với mọi đối tượng, từ trẻ em đến người cao tuổi.

“Muốn biết một thành phố giàu có đến đâu, hãy nhìn vào thư viện của nó”. Sự giàu có ở đây không chỉ là vật chất, mà là trí tuệ, văn hóa, và lòng khao khát học hỏi. Một thư viện công cộng đúng nghĩa sẽ là nơi mọi người tìm thấy câu trả lời, khơi gợi cảm hứng, và lưu giữ những khoảnh khắc sâu sắc mà tri thức mang lại.

Thư viện công cộng ở Việt Nam không nên là một thiết chế văn hóa bị lãng quên. Từ những bài học của thế giới, chúng ta hoàn toàn có thể xây dựng những thư viện vừa là biểu tượng kiến trúc, vừa là trung tâm văn hóa sôi động. Đó sẽ là nơi không chỉ lưu giữ sách, mà còn là không gian của những cuộc trò chuyện, những khoảnh khắc khám phá, và những phút giây tĩnh lặng nhưng sâu sắc.

Hành trình ấy bắt đầu từ những bước nhỏ: cải tạo không gian hiện có, đầu tư vào công nghệ, kết nối cộng đồng, và quan trọng nhất là đưa thư viện trở lại trung tâm đời sống. Khi đó, thư viện công cộng sẽ không còn là “kho sách” lặng lẽ, mà trở thành “trái tim tri thức” đập nhịp cùng hơi thở Việt Nam, nuôi dưỡng trí tuệ và tâm hồn qua nhiều thế hệ.

Tag: